ROBBERT’S PODCAST

Antisemitisme in de christelijke kerk: Een historisch onderzoek en een weg naar genezing Inleiding

Antisemitisme, het vooroordeel tegen of de vijandigheid jegens Joden, is een hardnekkig en complex probleem dat veel verder gaat dan geïsoleerde incidenten of hedendaagse manifestaties. De wortels ervan dringen diep door in de bodem van historische, theologische en sociopolitieke contexten. Binnen dit ingewikkelde tapijt presenteert de christelijke kerk een bijzonder diepgaand verhaal, dat een belangrijke rol heeft gespeeld in het vormen van houdingen ten opzichte van het Jodendom en Joodse gemeenschappen door de eeuwen heen. Deze blogpost wil de historische manifestaties van antisemitisme in de christelijke kerk onderzoeken, evenals de theologische implicaties, de invloed die dit heeft gehad op de joods-christelijke relaties en uiteindelijk de weg naar begrip, verzoening en genezing.
Historische context: Een precair begin
Om de evolutie van het antisemitisme binnen het Christendom volledig te kunnen begrijpen, is het cruciaal om de vroege relatie tussen Joodse en Christelijke gemeenschappen te erkennen. Voor veel vroege Christenen waren Jezus en zijn discipelen Joden, en de ontluikende beweging kwam voort uit een Joodse context. Maar toen het christendom zich begon te onderscheiden en zich begon te ontworstelen aan zijn Joodse wortels, werd het geconfronteerd met de uitdaging van identiteitsvorming tegen de achtergrond van een groeiend Romeins Rijk.
Tegen het einde van de eerste eeuw escaleerden de spanningen in een schisma. De scheidingslijn tussen jodendom en christendom veranderde snel. De vroege kerkleiders begonnen Joden steeds negatiever af te schilderen en gaven hen vaak de schuld van de dood van Jezus. Dergelijke gevoelens raakten diep geworteld in de leer en de retoriek van de kerk en creëerden een theologische basis die eeuwen van antipathie zou voeden. Belangrijke momenten, zoals het Edict van Milaan in 313 CE, verstevigden de status van het Christendom als staatsgodsdienst, waardoor deze bevooroordeelde overtuigingen de maatschappelijke normen konden doordringen.
Theologische onderbouwing van antisemitisme
Door de Middeleeuwen heen was antisemitisme vaak gehuld in een theologisch discours. De leer van de kerk speelde een beslissende rol in hoe Joodse gemeenschappen werden gezien en behandeld. Met name het concept van supersessionisme, of het geloof dat het christendom het jodendom had opgevolgd of vervangen als het ware geloof, vond een ontvankelijk gehoor bij veel kerkleiders. Deze doctrine ondermijnde niet alleen de Joodse identiteit, maar maakte ook de weg vrij voor systematische discriminatie van Joden.
Daarnaast bestendigden belangrijke kerkelijke concilies en geschriften een klimaat van minachting. Het Vierde Lateraanse Concilie van 1215 stelde bijvoorbeeld het dragen van onderscheidende kleding voor Joden verplicht en in de geschriften van invloedrijke figuren als Johannes Chrysostom werden Joden en hun geloofspraktijk ronduit veroordeeld. Dergelijke theologische beweringen, in combinatie met sociaaleconomische factoren, leidden tot golven van geweld, gedwongen bekeringen en verdrijvingen in heel Europa.
Het tijdperk van de Verlichting en de opkomst van seculier antisemitisme
Hoewel de Verlichting een tijdperk van rede inluidde, bracht het ook seculiere vormen van antisemitisme voort die in christelijke contexten bleven bestaan. Religieuze vooroordelen veranderden in culturele minachting, culminerend in ideologieën die Joden afschilderden als sociale, economische en politieke zondebokken. Met de opkomst van het nationalisme werden Joden vaak afgeschilderd als buitenstaanders, wat leidde tot tragische gebeurtenissen zoals de pogroms in Oost-Europa en culmineerde in de verschrikkingen van de Holocaust.
Zelfs in het tijdperk na de Holocaust blijft antisemitisme in sommige christelijke kringen onverbiddelijk hangen, vaak gemaskeerd als theologisch debat. Zelfs discussies over bijbelse profetie kunnen illustreren hoe antisemitisme blijft bestaan, waarbij sommige interpretaties Joden in een negatief daglicht stellen en tegelijkertijd de rijkdom van de Joodse traditie en haar belangrijke bijdragen binnen het christendom verwaarlozen.
Naar genezing en verzoening
Het erkennen van deze pijnlijke geschiedenis is essentieel voor zowel christenen als Joden. In de afgelopen decennia hebben veel kerkgenootschappen aanzienlijke inspanningen geleverd om de erfenis van het antisemitisme binnen de kerk te confronteren en aan te pakken. Het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) en de verklaring “Nostra Aetate” vormden een cruciaal keerpunt, waarbij het gedeelde erfgoed en de positieve aspecten van de joods-christelijke relaties werden erkend. Bovendien zijn veel christelijke denominaties een dialoog aangegaan met joodse organisaties om begrip en verzoening te bevorderen.
Er is echter nog veel werk aan de winkel. Congregaties moeten zich actief bezighouden met voorlichting over antisemitisme en Joodse geschiedenis, en ervoor zorgen dat de leer van de kerk en de praktijk in de gemeenschap een betrokkenheid weerspiegelen bij het bestrijden van vooroordelen. Bovendien moeten theologische kaders evolueren, waarbij de nadruk ligt op respect, liefde en begrip in plaats van verdeeldheid.
Conclusie
De geschiedenis van antisemitisme binnen de christelijke kerk herinnert ons eraan dat het geloof zowel verdeeldheid kan zaaien als genezing kan bevorderen. Door dit uitdagende verleden eerlijk en nederig onder ogen te zien, kunnen christenen de weg van verzoening met hun Joodse tegenhangers inslaan. Uiteindelijk gaat deze reis niet alleen over het rechtzetten van historisch onrecht; het gaat over het koesteren van een toekomst waarin wederzijds respect gedijt en gemeenschappen kunnen samenwerken in het gezamenlijke streven naar gerechtigheid, vrede en begrip. Het opnieuw bouwen van deze bruggen is niet slechts een daad van goede wil, maar een morele plicht die onze gedeelde menselijkheid erkent. Op dit gedeelde pad kan het geloof een bron van eenheid, hoop en liefde worden.

Sanders: Jezus en het Jodendom - een "Deep Dive" conversation

In zijn tot nadenken stemmende boek “Jezus en het Jodendom” gaat E.P. Sanders in op de ingewikkelde en veelzijdige oorzaken die hebben bijgedragen aan het groeiende schisma tussen het Jodendom en het Christendom. Hij argumenteert nauwgezet tegen het idee dat er één enkele, definitieve oorzaak was voor dit schisma. In plaats daarvan presenteert hij een overtuigend betoog dat een complex samenspel van verschillende factoren leidde tot de ontwikkeling van deze verdeeldheid, waarbij hij benadrukt dat de scheuring noch onvermijdelijk was, noch een inherent gevolg van de leerstellingen van Jezus.
Sanders neemt een moedig standpunt in tegen bepaalde wetenschappelijke interpretaties door te beweren dat Jezus er niet actief naar streefde om de Torah te bestrijden of af te schaffen. Hoewel sommige handelingen van Jezus - zoals zijn bereidheid  om te gaan met gemarginaliseerde individuen en zondaars - de gevestigde interpretaties van de Torah in twijfel kunnen hebben getrokken, beweert Sanders dat deze handelingen niet bedoeld waren om een nieuwe religieuze beweging te lanceren. In plaats daarvan waren ze gericht op het bevorderen van een meer inclusief en barmhartig begrip van de bestaande Torah, een begrip dat barmhartigheid en ethisch gedrag benadrukte in plaats van rigide wetticisme.
De kern van Sanders' analyse is het idee dat Jezus' primaire boodschap draaide om de op handen zijnde komst van het Koninkrijk van God. Deze focus was geen systematische kritiek op het Jodendom, maar eerder een transformerende visie die bedoeld was om zijn volgelingen te inspireren. Hoewel het waar is dat Jezus' begrip van het Koninkrijk aanzienlijk kan hebben verschild van de heersende Joodse interpretaties van zijn tijd, is het cruciaal om te begrijpen dat dit perspectief niet inherent anti-Joods van aard was.
Jezus' leerstellingen waren doordrenkt van de transformerende kracht van Gods Koninkrijk en probeerden eerder de implicaties daarvan voor menselijk gedrag en maatschappelijke structuren te belichten dan de banden met het Jodendom te verbreken.Een van de belangrijkste bijdragen aan het vroegchristelijke geloofssysteem kwam van de volgelingen van Jezus, die diepgaande gebeurtenissen uit de wederopstanding meemaakten. Sanders stelt dat deze opstandingservaringen een centrale rol speelden in het opnieuw vormgeven van het geloof van de volgelingen van Jezus en uiteindelijk leidden tot een duidelijkere afscheiding van het Jodendom. De herinterpretatie van het apostolaat van Jezus, aangespoord door deze diepgaande ervaringen, gaf aanleiding tot duidelijk christelijke theologische concepten, waaronder een nieuw begrip van Jezus' rol als de Messias en zijn goddelijke aard. De wederopstanding kwam naar voren als een cruciale gebeurtenis die de perceptie van de volgelingen fundamenteel veranderde, zowel over wie Jezus was als over de missie waartoe zij zich geroepen voelden.
Daarnaast benadrukt Sanders de cruciale invloed van de apostel Paulus bij het vormen van een eigen christelijke identiteit. Zijn sterke nadruk op verlossing door geloof in Christus en zijn genuanceerde opvattingen over de toepasbaarheid van de Wet op niet-Joden dienden om de ontluikende christelijke beweging verder te distantiëren van haar Joodse wortels. Paulus' theologische raamwerk en zijn missionaire inspanningen waren instrumenteel in het vestigen van overtuigingen en praktijken die een duidelijk verschil markeerden met het traditionele Jodendom, wat bijdroeg aan de ontwikkeling van een onafhankelijke christelijke identiteit in de loop der tijd.
De sociale dynamiek van die tijd werd ook gekenmerkt door toenemende spanningen en conflicten tussen joodse christenen en verschillende andere joodse sekten in de jaren na Jezus' kruisiging. Sanders onderzoekt hoe deze conflicten zich vaak concentreerden rond belangrijke kwesties zoals de besnijdenis en de vraag of de Wet ook voor niet-Joden moest gelden. Dergelijke meningsverschillen voedden niet alleen de groeiende kloof tussen de twee geloven, maar leidden ook tot de vervolging van Joodse christenen. Deze interne strijd illustreerde de geleidelijke divergentie die plaatsvond binnen het Jodendom zelf, toen verschillende interpretaties en praktijken op de voorgrond traden.
Concluderend stelt Sanders dat de scheiding tussen jodendom en christendom geen op zichzelf staande gebeurtenis was, maar eerder een geleidelijk en gecompliceerd proces dat beïnvloed werd door een groot aantal theologische ontwikkelingen, sociale dynamieken en interne conflicten binnen het jodendom. Hij nodigt lezers uit om de opvatting van deze splitsing als een onvermijdelijk gevolg van Jezus' bediening te heroverwegen, waarbij hij traditionele verhalen aanvecht die een opzettelijke of inherente tegenstelling tussen Jezus en de Joodse leer suggereren. In plaats daarvan legt Sanders de nadruk op een genuanceerd begrip van de complexe historische realiteit die uiteindelijk het ontstaan van twee verschillende geloven mogelijk maakte, elk met hun eigen identiteit, overtuigingen en praktijken. Door deze gedetailleerde verkenning biedt hij waardevolle inzichten in het ingewikkelde tapijt van de vroegchristelijke geschiedenis en de factoren die de evolutie van het christendom hebben gevormd, los van de Joodse oorsprong.

8 stellingen over de Triniteit en hun antwoord

Stelling 1: De Bijbel getuigt doorlopend over Jezus Christus als de tweede persoon in de Godheid. Dit wordt bevestigd in Openbaring 19:10.
Antwoord 1: Hoewel de Bijbel veel over Jezus spreekt, lijkt het erop dat de Schrift eerder wijst op een andere interpretatie dan het dogma van de goddelijkheid van Jezus.
Stelling 2: De Bijbel beschrijft zowel de goddelijkheid als de menselijkheid van Christus, wat door de vroege kerk werd verdedigd.
Antwoord 2: Deze opvatting is later in de kerk ontwikkeld en is volgens mij  geen Bijbelse beschrijving van Jezus.
Stelling 3: De Bijbel maakt onderscheid tussen de personen in de Godheid (Vader, Zoon, Heilige Geest) met unieke activiteiten.
Antwoord 3: Ik geloof dat de Bijbel onderscheid maakt tussen Vader en Zoon, en dat de Heilige Geest wordt gezien als een uiting van God zelf.
Stelling 4: De eenheid en meervoudigheid van de Godheid kunnen niet worden ontkend zonder de Bijbel te ontkennen.
Antwoord 4: Ik denk dat de Bijbel niet als een studieboek moet worden gelezen om een dogma te ondersteunen.
Stelling 5: Johannes beschrijft de tweede persoon in de Godheid als "met God", wat een aparte identiteit aangeeft.
Antwoord 5: Ik betwijfel waarom het Woord van God zonder meer wordt geïdentificeerd met de Zoon van God (in trinitarische zin).
Stelling 6: De onderwerping van de Zoon aan de Vader in het verlossingsplan toont onderscheid in identiteit.
Antwoord 6: Ik vind het moeilijk om Jezus als tweede persoon in de Godheid te zien vanwege deze onderwerping.
Stelling 7: De doopformule toont de gelijktijdige aanwezigheid van de drie personen van de Triniteit.
Antwoord 7: De doopformule kan worden gezien als een uitdrukking van de economische Triniteit.
Stelling 8: De goddelijke personen communiceren en getuigen van elkaar.
Antwoord 8: Ik zie eerder dat deze communicatie vaak het menszijn van Jezus tegenover de godheid benadrukt.
Conclusie: De schrijver concludeert dat de argumentatie voor de Triniteit op basis van Bijbelse teksten onvoldoende is en dat de Triniteit een heidens leerstuk is dat aan revisie toe is.
 

De Grieks-Romeinse context van de wonderen van Jezus

De wonderen van Jezus moeten, net als alle verhalen uit de eerste eeuw, begrepen worden binnen de context van de Grieks-Romeinse wereld, de enige wereld die de auteur en zijn publiek kenden. 
Twee sleutelelementen in de wonderen van Jezus zijn het machtsvertoon en de specifieke interacties tussen Jezus en de mensen die hulp zoeken. Deze elementen benadrukken het belang van zijn macht en onthullen zijn karakter.
De god die het meest bekend stond om zijn genezingen was Asclepius (door de Romeinen Asculapius genoemd). Hij werd geboren uit een menselijke moeder, Coronis, die zwanger was gemaakt door Apollo. 
Asclepius werd een godheid die overal bekend was. Zijn wonderbaarlijke krachten werden toegeschreven aan het feit dat hij de zoon was van Apollo, de god van de gezondheid. 
Tegen deze achtergrond hebben juist de Grieken en Romeinen de wonderverhalen begrepen die aan Jezus werden toegeschreven. Dat betekent dat zij, anders dan de Joden van die tijd, de wonderen als direct bewijs van Jezus' goddelijke herkomst hebben gezien. Dat was immers conform het patroon dat zij allemaal kenden en waar ze mee waren opgegroeid. Dat maakte de weg vrij voor de latere vergoddelijking van Jezus. 

Hoe je een echt mens wordt: de verandering van Avram

De tekst van Genesis 12-17 beschrijft een nieuw paradigma van het menselijk subject, geïllustreerd door de levens van Abraham en Sarah. Het gaat over het overstijgen van egocentrisme en het aannemen van verantwoordelijkheid voor anderen. Abrahams reis symboliseert een morele en spirituele transformatie, waarbij hij zijn vertrouwde identiteit achterlaat en een onbekende toekomst tegemoet gaat, geleid door beloften van het goddelijke. Dit proces van zelfoverstijging en ethisch leven voor de ander wordt gepresenteerd als een fundamentele verschuiving in menselijk bewustzijn en relaties, waarbij de Bijbel en rabbijnse hermeneutiek als rijke bronnen van interpretatie dienen. De belofte aan Abraham en Sarah is van grote betekenis en hun toekomst wordt bepaald door hun eigen keuzes en interacties met anderen, in lijn met een goddelijk plan. Dit alles vormt de basis voor een nieuw begrip van mens-zijn, waarbij de ander voorrang heeft en ethisch leven centraal staat.

Kanttekening bij een gebed om de vrede...

Deuteronomium ` - leesrooster

Gewoon de tekst van Deuteronomium 1 - het leesrooster van Koinonia Bijbelstudie Live! van 2 juni 2024 geeft dit hoofdstuk.